ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΗ ΛΑΚΩΝΙΑ
Γράφει ο Νίκος Π. Αϊβαλής
Ταΰγετος, το ψηλότερο βουνό της Λακωνίας μα και όλης της Πελοποννήσου. Ένα πραγματικό διαμάντι μα και καμάρι για την Λακωνία, ένα βουνό με υπέροχη φύση, γραφικά τοπία, πανάρχαια ιστορία, μα και μυστήρια και μύθους.
Ο Ταΰγετος ή Πενταδάκτυλος πήρε το όνομά του από την Ταϋγέτη, κόρη του Άτλαντα ενώ από την Ανατολική Μάνη τμήμα της κορυφής του Ταϋγέτου δίνει την εικόνα κλειστού χεριού, γροθιάς, και τα πέντε αντερείσματα έδωσαν το όνομα Πενταδάκτυλος. Είναι η υψηλότερη οροσειρά της Πελοποννήσου, εκτεινόμενη μεταξύ των λεκανών Μεγαλόπολης, Ευρώτα και Μεσσηνίας. Η κορυφή του έχει ύψος 2.407 μέτρα και ονομάζεται Προφήτης Ηλίας, από το ομώνυμο εκκλησάκι που κτίσθηκε κοντά στην κορυφή του, ενώ στα αρχαία χρόνια ονομαζόταν Ταλετός.
Κατά τον Νικηφόρο Βρεττάκο (*) συναντάμε το «ερωτικό σμίξιμο του ήλιου και της πέτρας». Ο Ταΰγετος αποτελεί σύμβολο, αφού στις πλαγιές και στις βουνοκορφές του διατηρήθηκε άσβεστη η φλόγα της Ελευθερίας. Εκεί έβρισκαν καταφύγιο οι κατατρεγμένοι και εκεί είναι που γράφτηκαν πολλές ηρωικές στιγμές των προγόνων μας. Εκεί έχτισαν τα χωριά τους, από τα οποία η Πολιτεία έχει αναγνωρίσει 98 παραδοσιακούς οικισμούς από τους 118 που συνολικά βρίσκονται σε όλη τη Πελοπόννησο.
Η μεγαλύτερη γνωστή πυραμίδα, μα και η αρχαιότερη παγκοσμίως, βρίσκεται στην κορυφή του Ταϋγέτου, ορατή για όποιον βλέπει και δεν περιφέρει απλώς το βλέμμα του, πάνω ακριβώς από τη Λακωνία (στα αρχαία Ελληνικά «λας» σημαίνει λίθος, συνεπώς η ονομασία και μόνον της περιοχής «Λίθος Κωνικός» θα έπρεπε να μας κάνει να υψώσουμε το βλέμμα μας προς τα επάνω και να παρατηρήσουμε την κανονική αυτήν τετράπλευρον πυραμίδα). Την εντοπίσαμε εδώ και δύο χρόνια (1992), την επισκεφθήκαμε, την φωτογραφήσαμε και σήμερα για πρώτη φορά ανακοινώνουμε την ύπαρξή της. Αδιάψευστη απόδειξη, ότι ο χώρος αυτός ήταν στα αρχαία χρόνια ιερός, αποτελεί το παρεκκλήσιο του «Άη Λιά», το οποίο έχει κτισθεί ακριβώς στην κορυφή της γιγαντιαίας πυραμίδος (οι χριστιανοί επέλεγαν πάντα ιερούς χώρους των <<ειδωλολατρών>>, για να ανοικοδομήσουν τους ναούς των, και τα εξωκλήσια του Άη Λιά πάνω σε πλείστες βουνοκορφές της Ελλάδος δείχνουν, ότι σε αυτούς τους «υψηλούς τόπους» υπήρχαν αρχαιοελληνικοί βωμοί). Η πυραμίδα είναι ορατή από τη πόλη της Σπάρτης, προς τα δυτικά της. Οι αρχικές διαστάσεις της Πυραμίδος του Ταϋγέτου είναι άγνωστες, η φθορά από τις δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια από τη λάξευσή της είναι τεράστια.
Όμως ότι πρόκειται περί τεχνικού-λαξευτού έργου και όχι φυσικού σχήματος αποδεικνύεται από την απόλυτη κανονικότητα της πυραμίδος και κυρίως από την τεχνητή οριζοντίωση της βάσεώς της! Απόσπασμα άρθρου του Παναγιώτη Χατζηιωάννου με τίτλο “Οι πυραμίδες των Ελλήνων (στην Ελλάδα, την Αίγυπτο, την Αμερική)”, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΔΑΥΛΟΣ (Τ. 148, Απρίλιος 1994)
Σημαντικό ιστορικό σημείο είναι η Βασιλική οδός όπου ξεκινούσε από το Ξεροκάμπι της Λακωνίας, στην αρχαία πολυγωνική γέφυρα, περνούσε πλησίον των Πενταυλών, ανηφόριζε στον Άγιο Δημήτρη του δάσους Βασιλικής, κατέβαινε στα Πριγιόνια, την Κακιά Σκάλα, την Καπιάλα, την Πλήχωλη, το Σουντενίκο, το Μακρύ Πλάγιο, το Διλάγκαδο και ακολουθώντας την κοίτη του ρέματος από τα Ακόνια, τα Κλούμπίνιτσα, του Κούση, τον Παχύ Ίσκιο, την Τροσκονά, τη Λοζίτσα, τη Χώρα και τα Τσέρια και την Αγ. Σοφία κατέληγε στην Καρδαμύλη.
Αυτό το δρόμο πέρασε όταν διέσχισε τον Ταΰγετο ο γιός του Αχιλλέα Πύρρος, ανεβαίνοντας στη Σπάρτη για να παντρευτεί την αντάξια σε ομορφιά Ερμιόνη, κόρη της Ωραίας Ελένης και του Μενελάου. Τον ίδιο δρόμο πρέπει να χρησιμοποίησε και ο Αριστομένης για να εισβάλει στην πεδιάδα του Ευρώτα κατά τους Μεσσηνιακούς πολέμους. Από το δρόμο αυτό πήρε και το όνομα του το Δάσος της Βασιλικής (Οδού). Η φυσική οδός του φαραγγιού χρησιμοποιήθηκε και ως διάδρομος μετάδοσης μηνυμάτων.
Η ανάγκη για έγκαιρη ειδοποίηση και προστασία των κατοίκων της ενδοχώρας κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους από τις επιδρομές των πειρατών, ανάγκασε τους κατοίκους να κατασκευάσουν σε σπηλιές, στα απόκρημνα πρανή, λίθινες κατασκευές σε θέσεις ώστε να εξασφαλίζεται η οπτική μετάδοση του σήματος από σκοπό σε σκοπό, φτάνοντας έτσι μέχρι τα βάθη της ενδοχώρας. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας και της γερμανικής κατοχής τα ίδια τα παρατηρητήρια χρησίμευσαν ως καταφύγια σε κυνηγημένους. Ιδιαίτερης αρχαιολογικής και πολιτιστικής αξίας είναι οι δύο Βυζαντινές Ι. Μονές του Λυκακίου και του Σωτήρα, του 14ου μ.Χ. αιώνα κάτω από στις Κάλυβες και η λαξευτή από πέτρα Αγία Σοφία στο χείλος του φαραγγιού πλησίον του Πετροβουνίου.
Πολλά από τα νερά των βροχοπτώσεων και των χιονιών που λιώνουν ακολουθούν τη διαδρομή των άγριων φαραγγιών του βουνού ή αναβλύζουν δροσερό νερό στις πηγές που είναι διάσπαρτες στο βουνό. Στα φαράγγια αναπτύσσονται αξιόλογα οικοσυστήματα, με μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον, ενώ την ομορφιά του τοπίου απολαμβάνουν οι πεζοπόροι που αποφασίζουν τη διάσχισή τους. Τα σημαντικότερα είναι: της «Μεγάλης Λαγκάδας» που έχει μήκος 1,3χλμ. και χωρίζει το Βόρειο από το Κεντρικό Ταΰγετο. Αρχίζει από την θέση «Συλίμποβες» στην Αλαγονία περνάει δίπλα από το γνωστό «Καιάδα» κοντά στο χωριό Τρύπη και καταλήγει στον ποταμό Ευρώτα. Το φαράγγι της «Μπαρδούνιας» με τα πολλά νερά, τα σπήλαια και την πλούσια ιστορία του. Το φαράγγι του «Ριντόμου», το οποίο ο Παυσανίας ονομάζει «Χοίρειο Νάπη», δηλαδή κοιλάδα χοίρων. Ξεκινάει από το λούκι της Νεραϊδοβούνας (2031μ.) διασχίζει το Δήμο Αβίας κοντά στα χωριά Πηγάδια, Κέντρο (Γαϊτσές), Δολοί και καταλήγει στο Μεσσηνιακό κόλπο, ανατολικά της Καλαμάτας στο χωριό Κιτριές (θέση Σάντοβα). Το φαράγγι του «Βυρού» σχηματίζεται από τα ρέματα που κυλούν στις πλαγιές της κορφής του «Χαλασμένου Βουνού» και από το σπάνιο οροπέδιο με το πανέμορφο δάσος της Βασιλικής. Ήταν η φυσική οδός επικοινωνίας των βασιλέων της Σπάρτης με το επίνειό τους τη Καρδαμύλη, όπου καταλήγει το φαράγγι. Σε πολλά σημεία διατηρούνται τμήματα της Βασιλικής οδού από πελεκητές πέτρες πλάτους δύο μέτρων περίπου.
Ενδιαφέρουσες είναι οι διαδρομές με αυτοκίνητο από Σπάρτη – Καλαμάτα, από Μεγαλόπολη - Γιωργίτσι – Σπάρτη και η επίσκεψη στα όμορφα ορεινά χωριά της Λακωνίας (Άρνα, Αναβρυτή, Μυστράς) και της Μεσσηνίας (Τσέρια, Εξωχώρι, Σαϊδόνα). Επίσης οι διαδρομές σε δασικούς χωματόδρομους όπως από Ξηροκάμπι – Κουμουστά - Καταφύγιο Ε.Ο.Σ. και Παλαιοπαναγιά - Καταφύγιο, από Μυστρά - Αναβρυτή - Πηγές Μαγγανιάρη, η διάσχιση από Στούπα – Πυργάκι - Σαϊδώνα - δάσος Βασιλικής – Γιάτρισσα - Γύθειο, καθώς και από Γιωργίτσι - Νιοχώρι. Όσο για πεζοπορία και ορειβασία, τα τελευταία χρόνια στην Ανατολική πλευρά του βουνού, στη Λακωνία, χάρη στην προσπάθεια μερικών ανθρώπων, κυρίως του Ορειβατικού Συλλόγου της Σπάρτης, 58 ολόκληρα χιλιόμετρα μονοπατιών και ανάμεσά τους 4 καλντερίμια στηρίχτηκαν, ανοίχτηκαν, ξεχορταριάστηκαν και φτιάχτηκαν τα τελευταία χρόνια. Ένα τεράστιο δίκτυο επικοινωνίας αποκαταστάθηκε με τον απλό παραδοσιακό τρόπο, ενώ την ίδια στιγμή όλες οι διαδρομές σηματοδοτήθηκαν σωστά και χαρτογραφήθηκαν.
Ο Ταΰγετος είναι ένα πλούσιο σε βιοποικιλία βουνό. Η μεγάλη εναλλαγή βιοτόπων έχει ως αποτέλεσμα να ευδοκιμούν 600 είδη φυτών (χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η καταγραφή), πάνω από 120 Ελληνικά ενδημικά φυτά, από τα οποία τα 32 αποκλειστικά στο Ταΰγετο, ενώ έχει και πλούσια βλάστηση σε βότανα και αρωματικά φυτά (ρίγανη, μέντα, θυμάρι, τσάι, λεβάντα κ.α.). Έχουν παρατηρηθεί 85 είδη πουλιών, 19 θηλαστικών ζώων, 33 ερπετών και αμφιβίων, ενώ θεωρείται μία από τις δύο πιο σημαντικές περιοχές της Πελοποννήσου για τις πεταλούδες και τα έντομα. Έχουν καταγραφεί περισσότερα από 110 είδη πεταλούδων με πιο σημαντικό το ενδημικό είδος Polyommatus menelaos που υπάρχει μόνο στο Ταΰγετο.Κατά το παρελθόν υπήρχαν μεγάλα θηλαστικά που σήμερα έχουν εξαφανιστεί όπως αρκούδες, ελάφια, ζαρκάδια, αγριογούρουνα λύκοι ακόμα και ο λύγκας. Ο περιηγητής του 2ου μ.Χ. Παυσανίας, στα Λακωνικά γράφει: «Υπεράνω των Βρυσεών υψώνεται η κορυφή του Ταϋγέτου η καλουμένη Ταλετόν. Αυτήν καλούν ιερή του Ήλιου, όπου θυσιάζουν στον Ήλιο. Όχι μακριά του Ταλετού είναι ο καλούμενος Ευόρας όπου τρέφονται και άλλα θηρία και προ πάντων άγριες κατσίκες. Και γενικά όλος ο Ταΰγετος έχει κυνήγι των κατσικιών τούτων και αγριογούρουνων και προ πάντων ελαφιών και άρκτων.
Το μεταξύ του Ταλετού και Ευόρα ονομάζουν Θήρας». Σήμερα στη πανίδα του βουνού έχουν παρατηρηθεί 19 θηλαστικά, στα οποία περιλαμβάνονται χαρακτηριστικά είδη της ημιορεινής και ορεινής ηπειρωτικής Ελλάδας, όπως η αλεπού (Vulpes vulpes), ο ασβός (Meles meles), το κουνάβι (Martes foina), ο λαγός (Lepus capensis), ο σκαντζόχοιρος (Erinaceus concolor) κ.ά. Έχουν επίσης αναφερθεί ο αγριόγατος (Felis sylvestris) και το τσακάλι (Canis aureus), αν και η κατάσταση για τους πληθυσμούς αυτών των ειδών δεν είναι επαρκώς τεκμηριωμένη. Η Νότια Μάνη και συγκεκριμένα το όρος Σαγγιάς και το ακρωτήριο Ταίναρο, αποτελεί σημαντική περιοχή για τα αρπακτικά, το Σπιζαετό, το Πετρίτη, το Μπούφο και το Βασιλαετό που εμφανίζεται το χειμώνα. Η περιοχή αυτή αποτελεί περιοχή ανάπαυσης για τα αποδημητικά πουλιά, των οποίων το συστηματικό κυνήγι αποτελεί σοβαρό πρόβλημα.
Ο Ταΰγετος έχει μια πλούσια παρουσία σε ποιήματα. Ξακουστή είναι η αγάπη του μεγάλου ποιητή Νικηφόρου Βρεττάκου, που έχει αναφέρει τον Ταΰγετο σε πολλά του ποιήματα. Άλλα ποιήματα είναι: Ο Ταΰγετος (Βασίλης Μόσκοβης), Θούριος στο Ταΰγετο της Μάνης, των Μαυρομιχαλαίων τα λείψανα, Ανέβασμα στη κορφή (Γ. Δ. Βασιλάκος), Ταλετός (Γιάννης Γουδέλης), κ.α.
(πηγή: mani.org.gr)
Είναι δύσκολο σε ένα αφιέρωμα να μπορέσεις να συμπεριλάβεις όλη την ιστορία, την φύση, την τέχνη, την παράδοση, τα τοπία, τις περιοχές, τα χωριά, τους ήρωες και τις ηρωίδες, τα αξιοθέατα κλπ του Ταϋγέτου, σίγουρα κάτι θα ξεχάσεις, σίγουρα κάτι θα αδικήσεις. Ένα βουνό που ναι το καμάρι όλων των Λακώνων είναι δύσκολο να καταφέρεις να το αποτυπώσεις σε λίγες παραγράφους. Μπορείς όμως να το περπατήσεις, να το δεις, να το ταξιδέψεις, να το ζήσεις, να επισκεφθείς τα γραφικά και ιστορικά χωριά του, να μιλήσεις και να γνωρίσεις τους ανθρώπους του, να δεις την ιστορία του μέσα από τα μνημεία του.
Σίγουρα εάν αποφασίσεις να κάνεις ένα ταξίδι στον Ταΰγετο, είναι μια εμπειρία που θα σου μείνει αξέχαστη και μοναδική στην καρδιά σου, αφού αυτό το ζωντανό βουνό έχει πολλά να σου δώσει, εάν του φερθείς με σεβασμό και αγάπη, όπως αρμόζει σε κάθε πράγμα της φύσης, μιας και εμείς οι άνθρωποι είμαστε περαστικοί επισκέπτες από αυτή την γη, όχι κτήτορες, όχι κυρίαρχοι!
Νίκος Π. Αϊβαλής
Ρεπόρτερ
Εφημερίδα "Αρκαδικό Βήμα"
Γεννήθηκε την 1η Ιανουαρίου 1912 στο Δήμο Κροκεών πέθανε στις 4 Αυγούστου 1991.
Σπούδασε στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Βιβλία του, Το αγρίμι, Η εκλογή μου: ποιήματα 1933-1991, Οδύνη,
